Suśvietna viadomy «ŭkrainski mastak polskaha pachodžańnia» Hienryk Siemiradski, aŭtar znakamitych «Pachodniaŭ Nierona», nasamreč pachodzić ź biełaruskaj šlachty.
Bronzavy pomnik Siemiradskamu adkryli kala paŭnočnaha korpusa Charkaŭskaha nacyjanalnaha ŭniviersiteta imia V. N. Karazina da 220-hodździa navučalnaj ustanovy. Pra heta paviedamlaje pres-słužba haradskoj rady.
Ukrainskija miedyja zhadvajuć pra toje, što mastak naradziŭsia va Ukrainie i atrymaŭ adukacyju ŭ Charkaŭskim univiersitecie, pra jaho polskaje pachodžańnie, ale ni słovam nie zhadvajuć Biełaruś, adkul vyjšli ŭsie jaho prodki i ź jakoj źviazanaja jaho tvorčaść u bolšaj miery, čym z Ukrainaj.
Hienrych Siemiradski naradziŭsia 12 (24) kastryčnika 1843 hoda ŭ siale Nova-Biełharad Charkaŭskaj hubierni, ale heta źviazana vyklučna z tym, što ŭłanski połk, u jakim rotmistram słužyŭ jahony baćka Ipalit, byŭ raskvataravany ŭ hetym horadzie.
Sam ža baćka byŭ šlachcicam Navahrudskaha pavieta, a maci, Michalina Prušynskaja, jakaja jeździła śledam za svaim mužam, naradziłasia ŭ Karališčavičach pad Minskam. Chryściŭ małoha dziadźka Michaliny Hiektar Prušynski, słucki abšarnik, jaki byŭ hienierał-majoram taho samaha pałka.
«Polskaje pachodžańnie»
Što tyčycca «polskaha pachodžańnia», to, kali nie ličyć spałanizavanaści šlachty, jano nie prasočvajecca zusim.
Jak vyśvietliŭ biełaruski daśledčyk Źmicier Jurkievič, pieršyja zhadki pra Siemiradskich u Vialikim Kniastvie Litoŭskim adnosiacca da samaha pačatku XVII stahodździa — u 1602 hodzie adzin z pradstaŭnikoŭ rodu zajmaŭ urad lidskaha stolnika.
Naturalna, što ŭ krynicach, pryśviečanym «polskamu mastaku», proźvišča Siemiradskaha źviazvałasia z nazvaj polskaj vioski Siemiradź, što ŭ Sandamirskaj ziamli. Hetamu niama nijakaha paćviardžeńnia.
Sami Siemiradskija hierba «Traska» ź Minskaj hubierni, paćviardžajučy svajo šlachiectva, pisali, što ich prodak pierabraŭsia z Padolla, i što proźvišča jaho hučała inakš — Siamihradski. Padolle miažuje z Transilvanijaj, jakaja ŭ našych krajach była viadomaja jak Siamihradździe. Stefan Batoryj, jaki pachodzić z hetych krajoŭ, byŭ kniaziem siamihradskim.
Proźvišča sapraŭdy pisałasia inakš, tolki ŭ siaredzinie XVIII stahodździa Siamihradskija kančatkova stali Siemiradskimi. Ale dakładnych źviestak pra pierasialeńnie ŭ VKŁ rodu Siamihradskich taksama nie vyjaŭlena.
Nie vyklučana, što heta prosta vydumanaja lehienda, kab padvysić svoj status, čym zajmalisia mnohija šlachieckija rady. Kudy bolš vierahodna, što nazva pachodzić ad jakoj-niebudź biełaruskaj vioski, jakoj hety rod pieršapačatkova vałodaŭ. Miory dali nazvu rodu Mirskich, čamu b jakim-niebudź staražytnym Siamuradcam pad Turavam nie dać imia Siemiradskim?
Pra pachodžańnie siamji maci viadoma bolš. Rod pachodzić sa Staroj Prošanki na Padlaššy. Jak i rody Maniuškaŭ, Areškaŭ i Ancutaŭ, Prašynskija paśla adabrańnia Padlašša ŭ skład Polskaj Karony z časam pierabralisia ŭ Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, dzie dasiahnuli vialikich pośpiechaŭ. Prušynskija asieli na Minščynie, vałodali Łošycaj, Traściancom, Novym Dvarom i Karališčavičami, a taksama inšymi majontkami ŭ Vaŭkavyskim, Ašmianskim i Navahrudskim pavietach.
«Ukrainski mastak»
Baćki Hienryka zaachvočvali jaho dla malavańnia, ale nie ličyli, što hetaja sprava moža prakarmić syna, tamu chłopiec skončyŭ u 1864 hodzie fizika-matematyčny fakultet Charkaŭskaha ŭniviersiteta. Va ŭniviersitecie vykładaŭ chrosny baćka Hienryka, prafiesar Alaksandr Mickievič, małodšy brat Adama Mickieviča, a taksama mnohija vypuskniki začynienaha Vilenskaha ŭniviersiteta.
Ale stanaŭleńnie Siemiradskaha jak mastaka źviazanaje nie z Ukrainaj, a z Rasijaj. U 1864 hodzie nasupierak voli baćkoŭ Hienryk jedzie ŭ Sankt-Pieciarburh, kab pastupić u Akademiju mastactvaŭ.
Siemiradski pa ŭzroście nie moh być vučniem i spadziavacca na piensiju paśla zakančeńnia akademii. Hienryk pastupiŭ jak volny słuchač, ale praz dva hady damohsia pieravodu siabie ŭ lik vučniaŭ. Za svaju dypłomnuju karcinu «Davier Alaksandra Makiedonskaha da lekara Filipa» jon atrymaŭ załaty miedal i prava na šmathadovuju vandroŭku pa krainach Jeŭropy za kazionny košt.
U 1873 hodzie Siemiradski pryjechaŭ u Karališčavičy, radzimu maci, dzie zakachaŭsia ŭ svaju stryječnuju siastru Maryju. U tym ža hodzie jany, z dazvołu Papy Rymskaha, jaki patrabavaŭsia pry blizkarodnasnych šlubach, ažanilisia. Rasijskija aŭtary vysakamierna pišuć, što žonka była z «hłušy», ale «chutka zmahła adaptavacca da arystakratyčnaha atačeńnia muža, asvoiła italjanskuju movu i zaniała «dastojnaje miesca» ŭ jaho žyćci», jaŭna majučy słaboje ŭjaŭleńnie pra rod Prušynskich i šlachieckuju kulturu ŭ toj čas.
U Rymie, kudy mastak vypraviŭsia paśla žanićby, Siemiradski stvaryŭ svoj hałoŭny šedeŭr na temu staražytnaha Ryma, jakaja stała mahistralnaj u jaho tvorčaści. Karcina «Śvietačy chryścijanstva» stała viadomaj jašče da svajho zaviaršeńnia. Pahladzieć na maštabnaje pałatno, jakoje adlustroŭvała ździeki z chryścijan, pryjšoŭ i vialiki brytanski mastak Łoŭrens Alma-Tadema, jaki taksama zrabiŭ sabie imia na adlustravańni antyčnaści.
U biełaruskaj «hłušy»
I choć mastak vyrašyŭ stała pasialicca ŭ Rymie, ale ad rasijskaha paddanstva nie admoviŭsia, rehularna dasyłaŭ svaje tvory na akademičnyja vystaŭki ŭ Pieciarburh i pastajanna pryjazdžaŭ na radzimu ŭ Biełaruś.
Mastak pakinuŭ na biełaruskich ziemlach šmat mastackaj spadčyny, ź jakoj nie acaleła aničoha. Karciny Siemiradskaha byli ŭ siadzibnych damach u Volnie, Hnieźnie, Krasnym Bierazie, Vialikich Navasiołkach, Masalanach, Ravaničach, Rakiškach i, viadoma, Karališčavičach.
Malavaŭ i miascovyja krajavidy. Na malunki 1873 hoda patrapili kaścioł u Karališčavičach i mastok u Ravaničach. Tady ž z-pad jaho pendźla vyjšła alejnaja praca «Piejzaž nad Śvisłačču», na jakoj, jak ličać biełaruskija krajaznaŭcy, taksama adlustravany Karališčavičy.
U siadzibie svajakoŭ Vasileŭskich i Ciundziavickich u Harodni pad Oršaj, dzie Siemiradski byvaŭ šmat razoŭ, mastak razmalavaŭ ledź nie ŭsie pakoi. Sałon dla hulniaŭ mastak pieratvaryŭ u altanku, stałovuju Siemiradski ŭpryhožyŭ namalavanymi halinkami klonu, duba i jasienia, na jakich siadzieli ptuški roznych vidaŭ. Biblijateku razmalavaŭ palavymi kvietkami, halinkami jaźminu i pčołami, jakija byli zaniaty zboram uradžaju, abo lacieli kudyści, pa svaich pčalinych spravach. U kabiniecie na stoli byŭ namalavany vielizarny aroł, a ŭ pieradpakojčyku, taksama na stoli, mastak adlustravaŭ sokała. Naturalna, u draŭlanaj siadziby nie było nijakich šancaŭ pieražyć vojny i lichalećci.
Pamior mastak u 1902 hodzie ŭ majontku Stšałkaŭ, kuplenym im dla adpačynku pad Łodździu. Spačatku byŭ pachavany z baćkami, ale praz hod palaki pieranieśli jaho pareštki ŭ Kryptu zasłužanych u Krakavie. Heta ŭ cełym i ŭsio, što źviazvaje mastaka z Polščaj.
Z usioj bahataj spadčyny Siemiradskaha ŭ Biełarusi na siońnia zachoŭvajecca ŭsiaho dva tvory: dypłomnaja karcina «Davier Alaksandra Makiedonskaha da lekara Filipa», jakuju vyprasiła Alena Aładava z fondaŭ Traćciakoŭskaj halerei dla adrodžanaha Mastackaha muzieja ŭ Minsku, i nievialičkaja pa pamierach karcina, siońnia viadomaja pad nazvaj «Biblejski siužet», jakaja vystaŭlajecca ŭ zale ruskaha žyvapisu ŭ pinskim muziei Biełaruskaha Paleśsia.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary